Znameniti srpski pisci koje su strijeljali komunisti!

GRIGORIJE BOŽOVIĆ

Jedan od najvećih pripovjedača, međuratnih pisaca i putopisaca srpskog jezika bio je Grigorije Božović, čije su reportaže nevjerovatna zaostavština o kulturnoj istoriji Crne Gore, Kosova i Metohije i bivše Južne Srbije. Objavio je četrnaest knjiga, od kojih su osam zbirke pripovedaka. Iza njega su ostali putopisi, kraći zapisi o ljudima i krajevima, koji su sabrani u listu Politika, čiji je bio saradnik.

Rođen je 1880. godine u selu Pridvorica kod Ibarskog Kolašina, školovao se u Skoplju, Moskvi i Carigradu, a nakon toga postao profesor prizrenske bogoslovije, predsjednik prizrenske opštine i poslanik Narodne skupštine.

Nepravedno zaboravljeni pisac, na čiju je biografiju još nepravednije bačena mrlja, obilazio je razne krajeve Balkana i svjedočio o teškom vremenu i ljudskim sudbinama.

Početak njegovog rada obilježila je zbirka “Iz Stare Srbije” (1908), a kraj karijere “Pripovetke”. Poznate su i njegove zbirke pripovedaka “Teška iskušenja” (1935) i “Pod zakonom” (1939).

Pred kraj rata, komunisti su ga strijeljali u Beogradu, a Božović je dugo ostao nepoznat široj javnosti. Strijeljan je 1945. uoči Božića u podrumima zatvora u Ćušinoj ulici u Beogradu, staroj zgradi nekadašnje kasarne, gdje se tokom rata nalazilo sjedište Specijalne policije.

Tek 2008. godine, na zahtev rođaka, Božović je rehabilitovan. Sud je ustanovio da mu je suđeno iz političkih i ideoloških razloga, a da mu je neosnovana, najteža kazna izrečena jer je bio antikomunista. Sud je u procesu rehabilitovanja ustanovio da je Božović bio i ličnost koja je nastojala da na prostorima sukoba zbliži pripadnike različitih vjerskih zajednica i različite narode, Srbe, Muslimane, Albance, pa i Bugare.

SVETISLAV STEFANOVIĆ

Svetislav Stefanović je preveo cjelokupnog Šekspira i učinio mnogo za tradiciju srpskog književnog modernizma. Bio je kritičar, polemičar, prevodilac, pjesnik, esejista, dramski pisac, izučavalac narodne književnosti, predsjednik Srpske književne zadruge.

Našao se na listi osuđenika na smrt pod brojem brojem 66 u “Saopštenju Vojnog suda Prvog korpusa NOVJ o osuđenim ratnim zločincima u Beogradu”, objavljenom na prvoj i drugoj strani “Politike” 27. novembra 1944. godine. Prozvali su ga ideologom fašizma, prevodiocem Musolinijeveg dela “O korporativnoj državi”. Posmrtno je isključen iz članstva u SKZ, da bi posle višedecenijskog zaborava bio vraćen u srpsku književnost.

Po profesiji je bio ljekar, osnivač je Katedre za patologiju, a bio je predsjednik i osnivač Jugoslovenskog ljekarskog društva. Učestvovao je u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu i više puta je odlikovan. Posle Drugog svetskog rata optužen je kao klevetnik sovjetskih vlasti u vezi sa zločinom u Vinici, dok su kasnija istraživanja potvrdila njegovo svjedočenje.

Optužen je i kao savjetodavac Velibora Jonića u progonu književnika, ali u optužnici nisu navedeni dokazi koji bi potkrepili takve tvrdnje. Strijeljan je kao državni neprijatelj 1944. godine.

NIKO BARTULOVIĆ

Prve književne radove Bartulović je objavio 1912. godine, a prva knjiga koju je objavio bila je “Kuga” (1919). Pisao je predgovor za “Edž ponto” Ive Andrića, a knjigu je nazvao zapisom duše.

Neke od njegovih najpoznatijih dela su “Bjedna Mare” (1922), zbirka pripovedaka “Ivanjski kresovi” (1920), roman “Na prijelomu” (1929), pripovetke: “Ljudi na ostrvu” (1931), “Sabrana djela I-II” (1932), “Izabrane pripovetke” (1938), novela “Moj prijatelj Tomislav Malvasija” (1940).

Uredio je Spomen knjigu deset godina vladavine Njegovog veličanstva kralja Aleksandra I 1929- 1931 i Jadransku antologiju (1934). Prevodio je djela sa češkog i na češki jezik, sa italijanskog i slovenačkog. Za roman “Na prelomu” (1929) dobio je Nagradu Ministarstva prosvete, a Nagradu Kolarčeve zadužbine za knjigu “Ljudi na ostrvu” (1931).

Izbrisan je iz hrvatske i srpske književnosti, sve do 1986. godine, kada je Miroslav Karaulac u “Godišnjaku Andrićeve zadužbine” obelodanio nesrećnu sudbinu ovog pisca. Kada je počeo rat, Bartulović je pokušao na prebjegne u Grčku sa prijateljima, ali nije u tome uspio. Ratne godine provedi skrivajući se od Risna do Splita.

Posle kapitulacije Italije, zbog veza sa izbjegličkom vladom i antifašizma, Bartulović je dospio u wemački zatvor u kome je ostao do oslobođenja Splita, oktobra 1944. godine. Nakon oslobođenja, uhapšen je, a potom prebačen u zadarski zatvor. Ovaj put Bartulović se našao u zatvoru po nalogu oslobodilaca.

Na putu ka zagrebačkom zatvoru, pogubljen je je po odluci nekog anonimnog suda, bez presude. Pisac, urednik, prevodilac Ivana Cankara, upravnik splitskog Narodnog kazališta, potpuno je zaboravljen, njegove knjige nisu spominjane, iako ga je Crnjanski u jednom svom tekstu spomenuo uz Čehova, Strindberga.