Identitet
Zašto slavimo Mehmed-pašu?
Mehmed-paša Sokolović je bio porijeklom Srbin iz Hercegovine. Rođen je kao Bajica Nenadić u selu Sokolovići, blizu gradića Rudo. Otac mu se zvao Dimitrije, dok ime majke nije poznato – pominju se imena Dobrina, Anđelija ili Marija.
Kao dječak školovao se u manastiru Mileševa. U „danku u krvi“ odveden je u janjičare kada mu je bilo oko 15 godina. Školovan je u Jedrenskom saraju gdje ostaje 13 godina.
On je odveden u ranom dobu kao dio osmanskog sistema sakupljanja hrišćanskih dječaka koji će biti odgajani da služe kao janjičari. Ovi dječaci su bili primorani da pređu u islam, odgajani su i obrazovani kao vojnici i vjernici, ali su zauzvrat dobili priliku da se uključe i napreduju u osmanskom carskom sistemu. Bajo je bio jedan od brojnih koji su napravili veliku karijeru i dospjeli do položaja Velikog vezira.
Period od smrti Sulejmana Veličanstvenog, preko smrti Selima Drugog, pa sve do vladanja Murata Trećeg (1565-1579), u ukupnoj dužini od 14 godina, pripada velikom veziru Mehed-paši Sokoloviću. On je jedini od velikih vezir kojem je bio poveren državni pečat za vladavine tri sultana.
Mehmed-paša je podizao brojne zadužbine i vakufe širom Carstva. Po njegovom naređenju, 1571. godine izgrađen je most preko Drine u Višegradu, opisan u djelu „Na Drini ćuprija“ Ive Andrića, koji je za ovaj roman dobio Nobelovu nagradu za književnost.
On je podigao i tri mosta na prostorima sadašnje u BiH i jedan u Crnoj Gori – Arslanagića most u Trebinju, most na ušću Žepe u Drinu, Kozju Ćupriju u Sarajevu i Vezirov most u Podgorici.
U svom rodnom selu Sokolovićima kod Rudog izgradio je džamiju, a u selu Poblaće kod Priboja, prema predanju, podigao je i crkvu koja je više puta rušena i obnavljana. Crkva je izgrađena u saracenskom stilu i u ovom selu je sačuvano predanje da je sazidana na grobu njegove majke.
Godine 1557, pećki patrijaršijski prijesto obnovio je Makarije Prvi za koga se tačno zna da je bio najbliži krvni srodnik Mehmedu Sokoloviću (brat od strica) koji mu je i pomogao u obnovi Pećke patrijaršije.
Vjeruje se da je Mehmed-paša Sokolović bio ktitor mnogim sagrađenim česmama, od kojih je najpoznatija ona u Beogradu, na Kalemegdanu.
Najobimniju i najbolju priču o Baju Sokoloviću, odnosno o Mehmed-paši, napravio je beogradski pisac Vladislav Bajac u svojoj knjizi „Hamam Balkanija“.