Šta su srpske vladike pisale papi iz Morače 1654. godine!

No, ovaj manastir je bio i dugogodišnji svjedok mnogijema patnjama i nevoljama, što ih je srpski narod negda pod teškim jarmom azijatskog fanatizma trpio, ali opet, svakojako, ovaj slavni monument iz srpske prošlosti bio je duhovni centar oko koga se dugo godina skupljao srpski narod i tu crpio duhovnu hranu za očuvanje svete pravoslavne vjere i srpske ideje.

Za potvrdu ovoga, između mnogoga drugoga, služi nam prvi dan decembra 1654. godine, kog su dana u Moračkom manastiru sakupljeni bili iz sviju srpskih zemalja mnogi arhijereji i veliki broj ostalih crkvenih dostojanstvenika i narodnih prvaka. Oni su, pod okriljem svete velike moračke lavre, mnoga važna crkvena pitanja rješavali i mudre odluke donosili, a sve u smislu kako bi bolje mogli očuvati svoju svetu pravoslavnu vjeru i svoju milu srpsku narodnost.

Dan, dakle, kad je srpski episkopat, sveti arhijeresjki sabor držao u Manastiru moračkom, čini vrlo značajnu epohu u istoriji ove velike srpske zadužbine. I taj značajni dan ovoj lavri pridaje osobitu važnost i ugledni značaj među ostalim srpskim manastirima.

Velikom dobrotom jednog svog prijatelja, profesora Petrogradskog univerziteta, a preko crnogorskog konsula u Rimu g. Evgenija Popovića, pisac ovih redaka dobio je jedan rukopisni dokument koji se tiče tog sabora u Moračkom manastiru, a koji je nađen u arhivi Rimske propagande negli Archivi di Propaganda Fide a Roma.

Akt ovaj pisan je u manastiru Morači, 1. decembra 1654 godine. Ovim se aktom konstatuje da je pomenute godine u Manastiru moračkom održan arhijerejski sabor. Sa ovog sabora, pisano je pismo rimskom papi Inokentiju Desetome, u kome se sabor žali papi na zulume i nepravde koje Turci čine Srbima.

Sadržina pisma sastoji se u tome da bi papa Srbima poslao štampariju radi pečatanja knjiga za očuvanje pravoslavne vjere i srpske narodnosti.

Iza titule papine, koja obilno stoji a čelu pisma, opisuje se manastir Morača ovako „Kraljevskoe zdanije na serbcjoj zemlji, velikaja crkva zovoma Morača, hram Uspenije prjesvjetlije i blaženije Bogorodice. Siju bi crkvu sazda i ukrasi blagočestivi kralj Stefan Vlkanović, vnuk svjatogo i mirotočivogo kralja Simeona srbskogo. Ihže bo i do dnes ih svjataja tjelesa mnogaja mira ispuščajut i iscjelenija nedužim podajut. I velikomu saboru bivšu pri našoj više rečenoj crkvi morackoj, netočiju jedniščno mnogaščiji episkopi, igumni, inoci i mnogu glagolaniju tvoreščim nam na saborje.“

Dalje, napominju kako su Turci ubili jednog episkopa („imenem Paiseja pastira ot zemljah harbanskih“).

Dalje, sabor se u pismu žali kako su Turci sve oteli, pa nabraja: „I otnimaše od nas gramate i filozofije učitelnice i stanparije i krasnih ritorskih knjig… Otnimili ot crkav naših to čiju nemogut nikako nasiščeni biti agaranske zmije srebra i zlata i tljenago i mimo hodeščago imenija…“

Iza ova, na sredini stoji okrugli pečat. U sredini pečata, sitnim slovima stoji: „Efimije milostju Božijeju mitropolit valjevski“.

Ispod pečata, na pismu stoji: „sije pisanije est va prježde saborje va emže starešina bist i upravitelj episkop valjevski Evtimije va mjesto vasjeh episkopov i inih, a poveljenijem patrijarha Gavrila serbskago nemogušči emu priiti va više rečeni sabor straha radi agaranskago…“

Ispod gornjih znakova, stoji ovo: „pisa se va ljeto od sazdanija mira 7162. od svjatago prišastvija Hrista boga našego 1654 na saboru pri crkvi morackoj dekembra 1 den.“

Ispod ovoga stoji okrugli pečat. Na njemu je, u sredini, izobraženo, uspenije Bogorodice, a unaokolo slova, ali su slova na hartiji slabo izašla, te se ne mogu čitati. Bez sumnje, pečat je od Moračkog manastira, koji i sada u manastiru postoji.

Hartija je debela i slična pergamentu. Redakcija je srpska i dosta se lako čita.

(Mitrofan Ban je opisao Morački manastir u 18 brojeva „Glasa Crnogorca“ u početku 1876. godine, dok je još uvijek bio iguman tog manastira)

Mitrofan Ban rođen je u selu Glavati (Grbalj), 15. mart 1841, a upokojio se na Cetinju, 30. septembar 1920. Bio je mitropolit Crne Gore, Brda i Primorja, od 1885. do 1920. godine, a prije toga, od 1869 do 1879. godine, bio je nastojatelj Manastira Morače. Istakao se i u borbama sa Turcima, zbog čega je od kralja Nikole dobio Orden za hrabrost. Dobitnik je i Obilića medalje i Ordena Svetog Save prvog reda.