Identitet
Rastko Nemanjić, kao 15-godišnjak, vladao Zahumljem!
Savini biografi Domentijan i Teodosije vele da je princ Rastko kao 15-godišnjak, od oca Nemanje, dobio Humsku zemlju na upravu, a da je u sedamnaestoj godini života otišao na Svetu Goru.
Istoriografija smatra da je Rastko došao (pod nejasnim okolnostima) u Hum kada je iz njega otišao Nemanjin brat Miroslav, znači prije 17. juna 1190. godine.
Zahumlje ili Hum, odnosno Humska zemlja (lat. Chulmia) je naziv za srpsku srednjovekovnu oblast i državu (kneževinu) koja je obuhvatala znatne delove Dalmacije, približno od rijeke Neretve do grada Dubrovnika, sa pripadajućim zaleđem i ostrvima.
Hum se prvi put javlja u povelji koju je veliki župan Stefan Nemanja dao Splićanima (oko 1190-1192), u kojoj im dozvoljava „da slobodno izlaze u moju zemlju i sina mi Rastka u Humsku zemlju, i sina mi Vukana u Zetu, i da slobodno trguju, i da im se nikakva nepravda ne dogodi.“
U svom spisu „O upravljanju carstvom“, Konstantin Porfirogenit VII piše: „Zahumljani koji sada tamo žive su Srbi, koji potiču od vremena onoga arhonta koji je pobegao caru Irakliju.“
Porfirogenit takođe piše da su Srbi u 7. veku naselili i druge delove južne Dalmacije, uključujući i dve susedne oblasti: Travuniju i Neretvljansku kneževinu. Tadašnji opseg srpskog etničkog prostora u primorskim oblastma potvrđuju i vijesti franačkog hroničara Ajnharda, koji je u svojim Analima franačkog kraljevstva (lat. Annales Regni Francorum) zabilježio, pod 822. godinom, da su Srbi narod koji drži veliki deo Dalmacije.
Humska eparhija je nekadašnja eparhija Srpske pravoslavne crkve, koju je 1219. godine osnovao prvi srpski arhiepiskop Sava za oblasti Zahumlja i Travunije. Prilikom osnivanja, sjedište eparhije je bilo pri manastiru Bogorodice Stonske, u tadašnjem glavnom humskom primorskom mestu Stonu.
Najstariji poznati vladar Zahumlja bio je Mihajlo Višević (910—950) koji je u ime Vizantije osvojio grad Siponto na Apeninskom poluostrvu.
Kasniji vladari Zahumlja potiču od kneza Zavide čiji su sinovi bili Stefan Nemanja, Tihomir, Stracimir i Miroslav. Zahumlje je dato Miroslavu. Kao knez Zahumlja (1168-1171), oženio se sestrom bana Kulina.
Zatim sledi Toljen i Toljen II, pa Nikola, Petar (1198—1227), Andrija, Radoslav, Bogdan (1249-1252), Stjepan Konstantin.
Uglješa Mrnjavčević, potomak srpske kuće Mrnjavčevića vladao je Zahumljem od 1370. do svoje smrti, 1404. godine.
Sandalj Hranić Kosača, knez Zahumlja i jedan od vojvoda Svetog Save, postao je veliki vojvoda Bosne do svoje smrti 1435. Sledio ga je Stefan Vukčić Kosača za velikog vojvodu i kneza Zahumlja do njegove smrti 1466.
