Odbrana i poslednji dani Njegoševe kapele, januara 1916.

Lovćen je Olimp srpski, spomenik podignut slobodi i njezinim braniteljima, kao i počivalište Petra Petrovića Njegoša – piše kralj Nikola za pariski Temps, u zimu 1913. godine.

Pomenuti simbolički, baš kao i oni strategijski razlozi vojničke i političke naravi, širom su otvorili vrata za akciju austrijske vojske, koja je u Prvom svetskom ratu krenula u osvajanje Lovćena i Njegoševe kapele, bombardujući artiljerijskim plotunima iz Boke kotorske ove svetinje.

Između 5. i 11. januara 1916. godine, vođene su odsudne bitke za odbranu Lovćena, ali je crnogorska vojska morala da kapitulira, iako je njena artiljerija, tvrde izvori, ubila 1.260 austrougarskih vojnika.

K. und K. armije ušle su na Cetinje, da bi se potom austrougarski feldmaršal Ignac Trolman na svojoj fotografiji potpisao kao Bezwinger des Lovcen (u prevodu: „Osvajač Lovćena“).

Zapovjednik austrougarskih trupa bio je mađarski general Herman Keveš fon Kevšehaza, koji je posle okupacije Crne Gore dobio srebrnu medalju (Signum Laudis) sa natpisom „Pobjednički general Keveš, osvajač Lovćena dana 11. januara 1916“, što jasno svjedoči o važnosti Lovćena u strategijskim planovima Austrougarske monarhije.

Keveš se odrekao prava prvenstva na titulu barona, da bi mu austrijski car dodijelio zvanje „Fon Lovćen“.

Austrougarska i kvislinška štampa su odmah počele naveliko da slave osvajanje Lovćena, čiju važnost za okupatora potvrđuju gotovo letimično izabrani izvori.

„Lovćen je prkosio kao ogromni barjak zaboden u stijenu Kraljevine Crne Gore, koja je izazivala našu monarhiju, baš kao neko poslanstvo silnog ruskog carstva, kad bi god za to došao mig iz Petrograda. Svaki je barjak oboren i sa svih strana bliže se borci da istrijebe hajdučko gnijezdo“, likovao je bečki Neue Freie Presse.

„Pišu nam iz Kotora, po oblastima cenzurisanja, pola godine je minulo, da nam se svalila sa prsa teška mora, koja nas je morila za punih osamnaest mjeseci. Pola godine je da su naše čete razvile svoj barjak na gordom Lovćenu. Svanuli su bolji dani i Boki kotorskoj“, izvještavao je zagrebački „Obzor“.

Austrijanci su nakon toga naredili ekshumaciju Njegoševih kostiju iz grobnice i ponudili crnogorskom mitropolitu, Mitrofanu Banu, da se izvrše radovi na obnovi kapele. Mitropolit je samo pristao na ekshumaciju, pod uslovom da je obave njegovi sveštenici po crkvenom obredu. Poslije crkvenog obreda, kovčeg s Njegoševim kostima stavljen je u Riznicu Cetinjskog manastira.

Austrija je nastojala da otme Lovćen Crnoj Gori, piše Ljubomir Durković – Jakšić, „kako bi obezbedila Boku kotorsku i u njoj ratnu luku, kao i da bi, imajući Lovćen, gospodarila Crnom Gorom, i preko nje otvorila vrata u Albaniju i u Metohiju, gde bi se oslanjala i na rimokatolički živalj. Krajnji joj je bio cilj da ne dozvoli Srbima da se ujedine i izađu na Jadran“.

Otvorenu ambiciju da anektira Lovćen, Austrougarska je pokazala još 1909. godine, kada je, preteći, pokrenula ratne brodove ka Crnoj Gori. Zahtjev za ustupanje Lovćena obnovljen je i tokom 1912, i naredne godine, dakle u vrijeme dva balkanska rata, što je pokrenulo diplomatije Rusije i Italije da se tome neposrednije suprotstave. Stvari u vezi s tim su utihnule, ali je istorijski sat 28. jula 1914. otkucao početak Prvog svetskog rata, započetog napadom Austrougarske na Srbiju, a onda i na Crnu Goru.

Nepunih šest meseci posle osvajanja Lovćena, ministar spoljnih poslova Austrougarske i savjetnik Carsko-kraljevskog doma Ištvan fon Burijan uputio je, 16. juna 1916, svom izaslaniku na Cetinju Eduardu Otu ovaj telegram: „Vlada se nosi namjerom da naloži prenos ostataka Vladike Rada na Cetinje i smatra da bi time Lovćen izgubio oreol svetilišta koji sada ima, što bi samo doprinijelo budućoj aneksiji tog kraja“.

Bokeljska mornarica, 1905. godine
Bokeljska mornarica se 1914. godine dobrovoljno preobukla u vojne uniforme, dobila od Austro-ugara bojno oružje, a blagoslov od strane katoličkog sveštenika pred katedralom sv. Tripuna u Kotoru, te kao pješadija udarila na Lovćen, zabadajući nož u leđa teško ranjenoj Crnoj Gori.

Dokle su admiralitet i neki članovi Bokeljske mornarice bili prožeti proaustrijskim duhom i djelovali protiv najsvetijih crnogorskih interesa – najbolje govori cirkular koji je admirilitet, 18. januara 1916, adresirao svim bokeljskim opštinama, a koji se u Državnom arhivu u Kotoru čuva u više primjeraka. Taj akt srama i izdaje glasi:

„Lovćen je zauzet! Vesela i radosna vijest odjekuje ne samo našom prostranom Carevinom, već cijelim svijetom. Junaštvo i nadčovječanska hrabrost naših četa osvojilo je i ovog gorostasa i uplelo je i ovu pobjedu u lovor-vijenac ostalih naših zauzeća u ovom ratu. Junački su jurišale naše hrabre čete, sastavljene od raznih naroda naše Monarhije, pa uz Hrvata, Bosanaca, Nijemaca, Rumuna i Mađara, borili su se dobrovoljci naše Bokeške mornarice.

Ovo najstarije društvo u našoj domovini, junački je pokazalo oružjem u ruci, da vrlo dobro shvaća svoje časno geslo VJERA I POŠTENjE. Vjera u Boga, vjera i odanost svome premilostivome vladaru, rukovodili su Bokeljsku mornaricu da je i ona prigrabila oružje da odbrani svoga Gospodara. Vjerno i odano borila se ona prošlih dana.

Puna pouzdanja u Boga, domogla se je ona, uz bok naših hrabrih četa, Lovćena, a pod vrlim zapovjedništvom Ritmeistera Bakse, zauzela je razne pozicije i zaplijenila je dva neprijateljska topa. Sa ovom sjajnom pobjedom, svanuše Boki novi dani, otvorila joj se i nova budućnost.“