Kneginja Milica srpska vladarka i svetiteljka

Kneginja Milica, rođena 1335. godine, u vrijeme vladavine cara Dušana, bila je porijeklom iz vladarske porodice Nemanjića. Njen otac bio je knez Vratko, u narodnoj tradiciji poznatiji kao Jug Bogdan, praunuk slavnog Stefana Nemanje.

Milica je često boravila na carskom dvoru, gdje je i upoznala svog budućeg muža, Lazara Hrebeljanovića, srpskog kneza, za koga se udala 1353. godine. Sa Lazarom, Milica je izrodila osmoro djece, i to pet kćeri: Maru, Draganu, Jelenu, Teodoru i Oliveru i tri sina: Stefana, Vukana i Dobrivoja, koji je umro u najranijem djetinjstvu.

Kao hrišćanka, Milica je, prema svjedočenju biografa, bila “svakim vrlinama ukrašena, blagorazumna, mužeumna, milostiva, štedra, tiha i svakom dobrom naravi ispunjena”.

Život srpske kneginje neizmjerno je oplemenilo duboko, iskreno prijateljstvo sa Jelenom (potonjom monahinjom Jefimijom), udovicom despota Uglješe Mrnjavčevića koja, je poslije srpskog poraza i izgubljene Maričke bitke, svoje utočište pronašla na dvoru kneza Lazara u Kruševcu. Jefimija je, prema svjedočanstvima, bila velika potpora Milici u životu, a naročito u podizanju djece, kojima je bila druga majka.

Poslije velike tragedije srpskog naroda i poraza na Kosovu 1389. godine, kada je zajedno, sa svim svojim vitezovima i vojskom, poginuo i srpski knez Lazar, Milica je (iako joj je nuđeno da sa djecom ode da živi u Dubrovniku) izabrala teži put – ostala je u Srbiji, izranjavanoj i opustošenoj od pogibije i haranja koje su činili Turci u svom osvetničkom pohodu.

Suočena sa propašću srpske države, sa nejasnom vizijom budućnosti koja joj je donosila više strepnje i straha nego nade, kneginja Milica je bila prinuđena da se, pored majčinskih briga i obaveza (njeni sinovi su bili još uvijek maloljetni), posveti državničkim poslovim. Uvidjevši, naime, da, nedugo poslije kosovske tragedije (samo tri mjeseca poslije bitke), ugarski kralj Sigismund poslije dužih priprema sprema napade na Srbiju, Milica prihvata savez sa Turcima. Uz njihovu pomoć, uspjelo joj je čak da povrati krajeve koje je ugarski kralj osvojio.

Cijena kojom je srpska kneginja platila ovaj savez bila je prevelika. Pored vazalnog odnosa Srbije u odnosu na Tursku, značila je i njenu veliku ličnu žrtvu. Svoju najmlađu ćerku, Oliveru, morala je da uda za turskog sultana Bajazita.

Mudrost i diplomatija

Mudrošću i diplomatijom, kneginji Milici je uspjelo da februara 1391. godine prenese mošti kosovskog velikomučenika Lazara iz crkve Svetog Vaznesenja u Prištini u manastir Ravanicu, kneževu zadužbinu.

O kneginji Milici pisao je i čuveni Konstantin Filosof:

“A dostoslavna i veoma mudra Milica, koja prevazilaziše mnoge izabrane matere, ostavši sama, beše kao što veli Solomon mužastvena žena i imađaše sve vrline. To o njoj znaju svi oko nje, koji su pocrpeli milostinje iz njene ruke i još mnoga druga dobra. Ona, primivši na sebe tako veliku vlast, znala je i svetske stvari, u kojima je teško snaći se. Po lepoti i dobroti svojoj ona ne beše samo žena, nego i mudri Odisej u mnogim stvarima. Ko će izreći sva njena dela? Ko će izbrojati sve božanstvene i sve svete ukrase i darove njene crkvama i manastirima? Ko se neće zadiviti gledajući njen pobožni odnos prema monasima, koja su okrenuti jedinome Bogu? Ona zaista delima svojim prevazilaziše zapovesti i iđaše napred na sve veće delo.”

Njeno ime vezuje se za dobročinstva brojnim manastirima i crkvama. Sa svojim sinom Stefanom i patrijarhom Danilom III izdala je 1392. godine povelju manastiru Hilandaru, darivajući pritom jednu crkvu i nekoliko sela. Tri godine kasnije, daruje ruski manastir Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori. Pomaže podizanje manastira Sisojevac kod Ravanice, rekonstrukciju manastira Dečani poslije pljačke Turaka. Kruna kneginjinog zadužbinarstva ostaće zacijelo manastir Ljubostinja kod Trstenika, gdje se Milica 1393. godine zamonašila, i kao monahinja Jevgenija, zajedno sa svojom družbenicom Jefimijom u ovom manastiru provela posljednje godine svog života.

Sabor

Prije nego što je monaškom rizom zamijenila haljine narodu omiljene vladarke, Milica je sazvala sabor na kome je predala vlast svom sinu Stefanu.

Pored mudrosti stratega i vladarke, Milica je posjedovala i dokazala mudrost roditelja, mireći svoje na krv oko vlasti zavađene sinove, što joj je i uspjelo poslije istinskog podviga. Po ciči zimi, u već poznim godinama svog života odlazi u Svetu Goru, ne bi li spriječila sukob svojih sinova Stefana i Vukana.

Među brojnim njenim po hrabrosti zabilježenim podvizima ostaće njeni odlasci u Carigrad, caru Bajazitu, svom zetu, prvi kada odlazi da spase od sigurne smrti svog sina Stefana (Bajazit je pripremao njegovu likvidaciju), i drugi, kada od istog tada moćnog i oholog vladara moli mošti Svete Petke, koje iz Vidina prenosi u Srbiju kao zalog spasenja svoje zemlje.

Vrline, djela i zasluge kneginje Milice ostavile su dubok trag u epskom pamćenju srpskog naroda, koji je za uzvrat zauvijek “krunisao” zajedno sa njenim suprugom, knezom Lazarom, koji se birajući između dva carstva (porobljavanja i prelaska u Islam), zemaljskog i nebeskog opredijelio za “carstvo nebesko” i borbu za hrišćanstvo.

Cara Lazara i caricu Milicu srešćemo u brojnim epskim pjesmama koje su dugo prenošene s koljena na koljeno.

Kneginja Milica je umrla 11. novembra 1405. godine, u manastiru Ljubostinja, gdje se u sarkofagu čuvaju njene mošti.

Ostala je do dan danas najvoljenija srpska carica Milica.