Karađorđev susret s Moračanima, Uskocima i Vasojevićima!

Tokom ljeta 1804. godine, brdska i hercegovačka plemena stalno se obraćaju crnogorskom vladici Petru Prvom. U ime Nikšićana, Moračana, Drobnjaka i Pivljana, morački arhimandrit u pismu od 7. jula preklinje Petra Prvog da povede borbu protiv Turaka. Vladika se, međutim, povinovao ruskoj politici, čiji je cilj bio da se između Crne Gore i okolnih turskih pokrajina sačuva mir, pa zato nije mogao uduvoljiti njihovoj želji. A bez pomoći vladike Petra i njegovih Crnogoraca, brdska i hercegovačka plemena nijesu smjela zagaziti u borbu.

Nemiri u Kolašinu, gdje su stolovali Turci, bili su česta pojava, pa je otuda i nastala izreka „Tara ne zna za cara“. Tamo su carovale međusobne borbe, pljačka, otimačina, ubistva i krvna osveta. Uspjesi srpskog ustanka i pod njegovim uticajem ustaničko raspoloženje plemena u susjedstvu Kolašina, a posebno ustanak u Drobnjaku 1805. godine, primorali su nemirne kolašinske Turke da se ujedine i složno krenu protiv okolnih plemena.

Ustanički val, u prvo vrijeme, snažno će zahvatiti samo Drobnjak i Moraču. U oktobru 1805. godine, bosanski valija određuje Sulejman-pašu Skopljaka da sa tri hiljade vojnika krene u Pljevlja i tamo zavede red. Pljevljacima su pritekli u pomoć Moračani, Vasojevići i Uskoci. Boj je vođen od 22. do 25. novembra 1805. godine u Kulićima u Pivi. Pete noći, ustanici su razbijeni u Pirindolu. U tom boju, poginuli je 40 ustanika, među njima i vojvoda Stojan Karadžić, Janko Cerović, jedan morački knez i još pet ustaničkih vođa. Paša je njihove glave poslao u Travnik.

Turska vojska je zaposjela cio Drobnjak, a drobnjačke porodice su uglavnom pobjegle u Gornju Moraču. Sulejman-paša nije išao na Moraču, zbog zime i zbog pregovora sa crnogorskim vladikom. Morači, međutim, stalni prijeti opasnost.

Veliko interesovanje brdskih i hercegovačkih plemena za Prvi srpski ustanak dolazilo je otuda što im se pružala mogućnost za naseljevanje bez ikakvih feudalnih obaveza na pusta i plodna srbijanska polja. O tome svjedoči i jedna zapis moračkog kaluđera Maksima Radovića iz 1805. godine: „Neki ljudi govore po selima da Karđoko poziva radne i hrabre momke da sa svojim porodicama prelaze u Srbiju gdje ima dosta zemlje bez aga i spahija.“ Od početka 1806. godine, iz Drobnjaka i Morače u većem broju ide se u Srbiju. Početkom te godine u Srbiju prelazi i drobnjački vojvoda Šujo Karadžić sa 33 Drobnjaka. Tada je prešlo i 40 Moračana koji su uzeli učešće u borbama za oslobođenje Beograda krajem 1806. i početkom 1807. godine. Iseljavanje se nastavilo i u narednim godinama.

Tokom 1807. i 1808. godine, čete iz Morače i okolnih plemena, u sporazumu sa srpskim ustanicima, ne samo da su napadale okolna muslimanske sela, nego su i prodirale dublje u Sandžak, u okolinu Pljevalja, Prijepolja i Nove Varoši. S druge strane, kolašinski Turci su učestvovlai u borbama protiv srpskih ustanika.

U aprilu 1809. godine, srpska ustanička vojska prelazi u ofanzivu na svim pravcima: prema Vidinu, Nišu, u Bosni, a Karađorđe uzima komandu nad snagama određnim za operacije u Sandžaku prema Limu, Sjenici i Novom Pazaru. Karađorđeva ofanziva na pomenutim pravcima imala je za cilj dizanje ustanka na čitavom području do Crne Gore i Albanije.

Karađorđu polazi u susret četa Moračana i Uskoka, jačine oko 70 ljudi, sa vojvodom Minjom Radovićem i serdarom Mijatom Dulovićem. Prema sačuvanim podacima, u četi su bili istaknuti morački i uskočki junaci: Mališa i Boško Bućić, Ratko Zindović, pop Andrija Dragović, Milovan Dožin Medenica, Sava jaćimić Medenica, iguman Teodosije Jovanović (Kokotović), Jovan Vuksanov Rakočević, Vuleta Anđelin Radović.

U susret srpskim ustanicima išle su i čete iz drugih plemena, u kojima je bilo i Rovčana. Ukupna jačina svih četa koje su se sastale sa srpskim ustanicima bila je oko 350 ljudi.

Ustaničke čete iz Brda, Vasojevića i Morače, napale su tursku vojsku u pozadini i znatno doprinijele katastrofalnom porazu turske vojske na Suvodolu 27. maja 1809. godine, a poslije te bitke stigle su u Karađorđev logor kod Sjenice. Sa prvacima pristiglih četa, Karađorđe je razgovarao u selu Bukovik pod Javorom i vjerovatno ih upoznao s planom daljih operacija njegove vojske u pravcu Vasojevića i Brda. Čete Brđana su pošle prema Limu i Tari kao prethodnica Karađorđeve glavnine, sa zadatkom da pale muslimanska sela i katune.

Uspostavljanje direktnih borbenih dodira između Karađorđa i Moračana, Rovčana i ostalih plemena, stvorilo je opšte revolucionarno raspoloženje, koje će trajati od maja pa do kraja ljeta 1809. godine.

Moračani, Rovčani, Uskoci i Drobnjaci krvavo se obračunavaju sa kolašinskim Turcima, koji je bio zahvatio strah od srpskih ustanika.

Karađorđe piše vladici Petru Prvom: „Osvojili smo do Vasojevića i čuli ste kako smo pašu pećkog razbili, sojedinili smo se sa Vasojevićima…“ Karađorđe poručuje crnogorskom vladici: „Evo ja ću s božjom doći do Tare, a Vi, ako mislite, udrite od ozgora.“

Poslije teških poraza kod Sjenice i na Suvodolu, glavna bosanska vojska Sulejman-paše povukla se do pred samo bijelo Polje, gdje je ostala još dva mjeseca, čekajući rasplet događaja. A dvojica paša iz Albanije, koji su bili upućeni s rezervnom vojskom u pomoć bosanskoj vojsci, uplašeni snažnim ustaničkim pokretom, povukli su se bez borbe iz sela Lepenac kod Mojkovca.

Srpska ustanička odeljenja stigla su u Vasojeviće, razvila zastavu na obali Plavskog jezera i ulogorila se u „graničnom šancu na Lopate“, kod Lijeve Rijeke.

Karađorđevi izaslanici, vojvode Antonije Simeunović i Rako Levajac, dolaze u Moraču, odakle 23. juna 1809. godine upućuju pismo vladici Petru, kojim ga obaveštavaju da je Karađorđe došao u Ravni Has (okolina današnjih Berana), odakle namjerava napasti Kolašin. Moračani i Rovčani nalazili su se u punom mobilnom stanju. Oni su već bili zaveli rekviziciju i od naroda je uziman svaki deseti brav i deseto govedo.

Međutim, neuspjeh srpske ustaničke vojske u junu 1809. godine na frontu prema Nišu, primorao je Karađorđa da prekine ove operacije i hitno se vrati na Moravu, da spasava oslobođenu Srbiju. Tako je propala želja Moračana, Rovčana, kao i srpskog stanovništva u Potarju i Polimlju, da se sjedine sa Srbijom.

(iz knjige „Istorija Morače“, dr Novice Rakočevića)